Διάβασα πρόσφατα:

  • Ποιος απ' τους δυο μας επινόησε τον άλλον - Πασκάλ Μπρυκνέρ
  • Ο εραστής - Μαργκερίτ Ντυράς
  • Κάιν - Ζοζέ Σαραμάγκου
  • Ζορρό - Ιζαμπέλ Αλιέντε
  • Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου - Ρόλαν Μπαρτ

Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
γιατί όταν είμαι μόνος αγαπώ τον αέρα γιατί όταν είμαι έτσι, θέλω μόνο τον αέρα γιατί η αγάπη είναι πλασματική γιατί είμαι άνθρωπος και νιώθω σα σκυλί γιατί είμαι μια αχαρτογράφητη περιοχή δεν έχω όρια γιατί έχω ψυχή

Τετάρτη 28 Δεκεμβρίου 2011

Facebook και φοιτητικό κίνημα:

Μία εργασία για τη Γενική Κοινωνιολογία
Δεκέμβριος 2011
Together we stand / divided we fall.
Pink Floyd

Πρόλογος
1. Προλογικά
Η εργασία αυτή ξεκινά να γράφεται σχεδόν δύο μήνες μετά τη λήξη των φοιτητικών κινητοποιήσεων ενάντια στο νόμο-πλαίσιο Διαμαντοπούλου για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι κινητοποιήσεις αυτές, που κράτησαν χονδρικά έξη εβδομάδες, παρουσίασαν ιδιαίτερο κοινωνιολογικό ενδιαφέρον, όχι μόνο λόγω της ορμής τους, ορμή που ίσως ανέκαθεν χαρακτήριζε τα φοιτητικά κινήματα, αλλά και λόγω της συγκρότησής τους μέσω του διαδικτύου, και κυρίως μέσω του Facebook. Στόχος της εργασίας αυτής είναι η μελέτη της συνδρομής του μέσου αυτού κοινωνικής δικτύωσης στην οργάνωση των κινητοποιήσεων αλλά και η ανάλυση των αιτιών που συνέβαλαν στη μετακύλυση του πολιτικού διαλόγου κατά κύριο λόγο στο Facebook. Για να επιτευχθεί αυτό κρίθηκε σκόπιμο να αναρτηθεί στα ίδια τα group των κινητοποιούμενων φοιτητών ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο και θα αναλυθεί παρακάτω.

2. Τα φοιτητικά κινήματα τότε και τώρα
Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει πως ανέκαθεν τα φοιτητικά κινήματα της μεταπολίτευσης (με σπουδαιότερα αυτά του ’79-’80, ’95-’96 και ’06-’07) βασίζονταν σε ένα ευρύ πολιτικό διάλογο, πραγματοποιούμενο όχι μόνο στις Γενικές Συνελεύσεις, το αμεσοδημοκρατικό αποφασιστικό όργανο των φοιτητικών συλλόγων, αλλά και στον ίδιο το χώρο του Πανεπιστημίου, κυρίως δε όταν αυτός βρισκόταν υπό κατάληψη. Ο διάλογος αυτός εξυπηρετούνταν τόσο με τα καλούμενα «πηγαδάκια», στα οποία οι φοιτητές συζητούσαν-συνδικαλίζονταν-διαφωνούσαν, όσο και με εκδηλώσεις, συντονιστικές επιτροπές, ομιλίες. Εν ολίγοις, η μάζα των κινητοποιούμενων φοιτητών συνδιαλεγόταν, συναποφάσιζε και κινητοποιούνταν στο δρόμο και στις καταλήψεις.
Όλα αυτά μέχρι και πριν τον Αύγουστο του 2011. Λαμβάνοντας και προσωπικά μέρος στις κινητοποιήσεις αυτές, παρατήρησα πως η μορφή και τα μέσα που αξιοποιήθηκαν από τη μάζα των φοιτητών και από τους συνδικαλιστές διαφοροποιήθηκαν, ξεπέρασαν τα όρια της σχολής και μεταπήδησαν στα όρια του Facebook. Ήδη από την πρώτη εβδομάδα κατάληψης, δημιουργήθηκαν δύο αντικρουόμενα groups: αυτό των κινητοποιούμενων ενάντια στο νόμο-πλαίσιο φοιτητών και αυτό των φοιτητών που επιθυμούσαν τη διακοπή των καταλήψεων, έτσι ώστε ο πολιτικός διάλογος να μη γίνεται πια στο προαύλιο της Νομικής αλλά στον κυβερνοχώρο, με αποτέλεσμα να μην προσέρχονται παρά ελάχιστοι φοιτητές στο χώρο της σχολής.

3. Ελληνική νεολαία και Facebook
Είναι αλήθεια πως η σύγχρονη νεολαία είναι σχεδόν εξολοκλήρου μέλος της διαδικτυακής κοινότητας του Facebook. Όπως αναφέρει και μία έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών , οι έλληνες χρήστες το αντιλαμβάνονται ως αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής τους ζωής και το αξιοποιούν τόσο για τη διασκέδαση και την επικοινωνία τους όσο και για την πληροφόρησή τους. Αλληλεπιδρούν με τους υπόλοιπους χρήστες αφενός για να επικοινωνήσουν μαζί τους και αφετέρου για να εδραιώσουν τη θέση τους στις κοινωνικές ομάδες των οποίων είναι μέλη . Σκοπός λοιπόν της εργασίας αυτής είναι να αναζητήσει τυχόν περεταίρω λόγους μετακύλυσης ουσιαστικά του ίδιου του φοιτητικού κινήματος στη διαδικτυακή κοινότητα του Facebook, καθώς και να διερευνήσει την ίδια την έννοια της κοινότητας που δημιουργείται μέσα σε αυτό το κοινωνικό δίκτυο, αξιοποιώντας ως πηγές τόσο τη βιβλιογραφία όσο και το αναρτημένο στους φοιτητές-χρήστες Facebook ερωτηματολόγιο.
Κεφάλαιο Πρώτο
4. Κοινότητα και κοινωνικά δίκτυα
Η ανάπτυξη της κοινότητας επικαθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό στο παρελθόν από την έννοια του χώρου, είτε του τόπου εργασίας είτε του τόπου κατοικίας. Οι άνθρωποι συνδιαλέγονταν και συναναστρέφονταν κυρίως κοινωνούς που έμεναν ή εργάζονταν κοντά τους, πράγμα που, με την εδραίωση των νέων τεχνολογιών, διαφοροποιήθηκε ριζικά. Πλέον, κατά τον Castells , κεντρικός παράγοντας της επαφής των ανθρώπων είναι η κοινότητα πραγμάτων, ενδιαφερόντων, επιλογών, γεγονός που τους ομαδοποιεί σε δίκτυα δεσμών, των οποίων πυρήνας είναι, κατά τον ίδιο , το άτομο. Αιτιολογεί τη μεταβολή αυτή ως συνέπεια της εξατομίκευσης της σχέσης κεφάλαιο-εργασία, της μετάβασης από την πατριαρχική στην πυρηνική οικογένεια και της κρίσης της δημοκρατικής εκπροσώπησης, η οποία συμβάλλει στη συγκέντρωση της εξουσίας και στην αποπολιτικοποίηση. Μετά την ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνολογίας του Διαδικτύου, το οποίο πλέον παρέχει τη δυνατότητα διαδραστικής επικοινωνίας, ήταν επόμενη η μεταφορά των δικτύων αυτών στον κυβερνοχώρο, και η παγκόσμια εδραίωσή τους. Η διεύρυνση της νέας μορφής κοινωνικότητας στηρίχθηκε, σε γενικές γραμμές, αφενός στην αμεσοδημοκρατική δομή αυτών των δικτύων και στην ελευθερία λόγου που επικρατεί σε αυτά και αφετέρου στη δυνατότητα κάθε κοινωνού να «αντιστοιχιστεί», βάσει των ενδιαφερόντων του, σε κάποιο δίκτυο . Η μαζική εισροή κοινωνών στα δίκτυα αυτά ήταν αδύνατο να μην πυροδοτήσει την πολιτική έκφραση εντός αυτών, έκφραση που, όπως θα αναλυθεί, έχει ξεκινήσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια.

5. Πολιτική δράση μέσω κοινωνικών δικτύων: Μία αναδρομή
Ο πολιτικός διάλογος εντός κοινωνικών δικτύων δεν είναι μία νέα πρακτική η οποία αυθόρμητα ξεπήδησε από τις πρόσφατες φοιτητικές κινητοποιήσεις. Ήδη από τη δεκαετία του ’90 οι Ζαπατίστας αξιοποίησαν το Ινστιστούτο Παγκόσμιας Επικοινωνίας (IGC), οργανώνοντας ένα γυναικείο δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών, το οποίο προπαγάνδιζε τα αιτήματα του αγώνα τους και καλούσε την παγκόσμια κοινότητα σε αλληλεγγύη. Αντίστοιχα, η Ψηφιακή Πόλη του Άμστερνταμ δημιουργήθηκε για να διευρύνει τη συμπαράσταση στους καταληψίες κτιρίων στην πόλη, ενώ πολιτικός διάλογος ξεκίνησε στο Διαδίκτυο μήνες πριν τη Σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου στο Σιατλ. Τέλος, σημαντική κρίνεται και η συνδρομή του ίδιου του Facebook στις πρόσφατες επαναστάσεις στον Αραβικό κόσμο αλλά και στο παγκόσμιο κίνημα των Αγανακτισμένων, καθώς και στις δύο περιπτώσεις οι κινητοποιήσεις συγκροτήθηκαν και οργανώθηκαν μέσω της σελίδας αυτής κοινωνικής δικτύωσης. Το ερώτημα που τίθεται εδώ, ερώτημα που θα αναλυθεί παρακάτω με τη βοήθεια του ερωτηματολογίου είναι, εάν τελικά το Διαδίκτυο, και, συγκεκριμένα, το Facebook, είναι ένα ακόμη μέσο πολιτικής διαπάλης, ή εάν άλλαξε ριζικά τη μορφή του πολιτικού διαλόγου, τους στόχους, τα πολιτικά υποκείμενα, την πολιτική δράση.





Κεφάλαιο Δεύτερο
6. Ανάλυση ερωτηματολογίου
Το ερωτηματολόγιο δημοσιεύθηκε στο Facebook, τόσο στο group της κατάληψης όσο και στο group των φοιτητών που ζητούσαν ανοιχτή σχολή, στις 10/12/2011 , και απαντήθηκε σε διάστημα 10 ημερών από 56 άτομα. Στο σημείο αυτό θα γίνει αναλυτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων κάθε μίας ερώτησης, με βάση τόσο τις απαντήσεις των φοιτητών όσο και τις αναλύσεις της θεωρίας.
Ερώτηση 1: Αξιοποίησες το Facebook κατά τη διάρκεια των τελευταίων φοιτητικών κινητοποιήσεων;
Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, η συντριπτική πλειονότητα των φοιτητών απάντησε θετικά στην ερώτηση αυτή, μάλιστα οι φοιτητές οι οποίοι απάντησαν αρνητικά είναι μόλις 3 εκ των 56. Το συμπέρασμα που προκύπτει από τις απαντήσεις αυτές είναι πως η χρήση των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης από το φοιτητικό σώμα δεν περιορίζεται σε μία πτυχή της καθημερινότητας, αλλά επεκτείνεται και στον πολιτικό διάλογο. Πράγματι, η μεγάλη πλειοψηφία εκείνων που παρίσταντο σε Γενικές Συνελεύσεις, σε εκδηλώσεις των καταλήψεων ή σε πορείες είχε προηγουμένως δηλώσει την επικείμενη συμμετοχή της στο αντίστοιχο group των διαδικασιών αυτών. Το αντικείμενο της χρήσης αυτής του Facebook ήταν μικτό, βάσει της δεύτερης ερωτήσεως.
Ερώτηση 2: Αν ναι, το αξιοποίησες για να συζητήσεις πολιτικά ή για να συντονίσεις τη δράση σου παράλληλα με εκείνη των συμφοιτητών σου;
Η ερώτηση αυτή τέθηκε στο φοιτητικό σώμα με στόχο κυρίως τον εντοπισμό του «κενού» που κάλυψε η κοινωνική δικτύωση, όσον αφορά την πολιτική δράση εντός των φοιτητικών κινητοποιήσεων. Δόθηκε, όπως και σε πολλές άλλες ερωτήσεις, η δυνατότητα να επιλεχθούν και οι δύο απαντήσεις, πράγμα το οποίο και έκανε το 16% των ερωτηθέντων. Αυτό το ποσοστό ένιωσε την ανάγκη να αξιοποιήσει το Facebook τόσο για πολιτικό διάλογο όσο και για συντονισμό της κινηματικής δράσης. Οι υπόλοιποι 47 φοιτητές επέλεξαν σχεδόν ισομερώς τις δύο απαντήσεις, γεγονός που αναδεικνύει ορισμένες προβληματικές. Αρχικά, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι οι φοιτητές που αποφάσισαν να δραστηριοποιηθούν πολιτικά εν μέσω των τελευταίων φοιτητικών κινητοποιήσεων δεν αδιαφόρησαν για καμία όψη του κινήματος, δεν ανέθεσαν σε καμία συνδικαλιστική τους ηγεσία τις αποφάσεις περί του συντονισμού, δεν αρκέστηκαν στο να είναι αποδέκτες μιας προπαγάνδας, αλλά αποτέλεσαν ενεργά μέλη, που διαμόρφωναν τη δική τους άποψη, παρενέβαιναν υπέρ των αιτημάτων του αγώνα που υποστήριζαν, επηρέαζαν και συμμετείχαν ενεργά. Από την άλλη, θα μπορούσε να συναχθεί από τα αποτελέσματα αυτά πως οι φοιτητικές παρατάξεις δεν κατάφεραν να εμπλέξουν τη μεγάλη μάζα των κινητοποιούμενων φοιτητών ούτε στις διαδικασίες συντονισμού των κινητοποιήσεων (Συντονιστικό Επιτροπής Κατάληψης), ούτε στις εκδηλώσεις που πυροδοτούσαν τον πολιτικό διάλογο εντός της σχολής (Ομιλίες, συζητήσεις, προβολές ταινιών). Προσωπικά τάσσομαι κυρίως υπέρ της πρώτης ανάγνωσης, καθώς το συμπέρασμα αυτό προκύπτει και από απαντήσεις των συμμετασχόντων στις επόμενες ερωτήσεις της έρευνας.
Ερώτηση 3: Δραστηριοποιήθηκες – συζήτησες – συντονίστηκες παράλληλα και εντός Παν/μίου;
Ενδιαφέροντα αποτελέσματα παρουσιάζει η ερώτηση αυτή. Καταρχάς, πρέπει να τονιστεί πως η πολιτική δραστηριοποίηση κάποιου και εντός Πανεπιστημίου μπορεί να εκτείνεται από τη συμμετοχή σε μία γενική συνέλευση μέχρι τη συνδικαλιστική δράση. Κρίθηκε σκόπιμο να μην μπουν «ποιοτικά» κριτήρια, καθώς ο βαθμός ανάμιξης κάποιου στα πολιτικά πράγματα εντός σχολής δεν αποτελεί το ερώτημα εδώ. Αντίθετα, ζητούμενο είναι εάν το Facebook αποτέλεσε πανάκεια της πολιτικής συμμετοχής. Τα ¾ περίπου των ερωτηθέντων δεν εξάντλησαν τη δραστηριοποίηση τους εντός της σελίδας κοινωνικής δικτύωσης. Έρχονται να επιβεβαιώσουν τους ισχυρισμούς που παρουσιάστηκαν από τον Castells , πως η εμπλοκή σε ένα on-line δίκτυο δε μειώνει αναγκαία την πολιτική δράση του ατόμου, αλλά πως, αντίθετα, εμφανίζεται μια αλληλεπίδραση μεταξύ φυσικού και ψηφιακού χώρου. Μάλιστα, μελέτες αποδεικνύουν πως ο βαθμός εμπλοκής των χρηστών Διαδικτύου στα κοινωνικά και πολιτικά πράγματα είναι μεγαλύτερος από το βαθμό εκείνων που δεν χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο. Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει η αρνητική απάντηση του ¼ των ερωτηθέντων, οι οποίοι φαίνεται πως περιόρισαν την πολιτική τους δράση μόνο εντός Facebook. Πρόκειται για ένα σημαντικό ποσοστό, το οποίο πιθανώς επιβεβαιώνει τους φόβους του Putnam για την επίταση της αποχής από την πολιτική δραστηριοποίηση λόγω του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων.
Ερώτηση 4: Γιατί αξιοποίησες το Facebook ως τρόπο πολιτικής έκφρασης/συντονισμού;
Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (55%) φαίνεται να αξιοποίησε το μέσο αυτό κοινωνικής δικτύωσης έτσι ώστε να εντοπίσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό συμφοιτητών του, με τους οποίους θα μπορούσε να συζητήσει πολιτικά. Η απάντηση αυτή σηματοδοτεί μία προβληματική: ο καλύτερος τρόπος κοινωνικοποίησης και επαφής της φοιτητιώσας νεολαίας πιθανόν να είναι σήμερα το Facebook. Οι πολιτικά δραστηριοποιούμενοι φοιτητές ευκολότερα συνδιαλέγονται διαδικτυακά παρά στα προαύλια των σχολών, στις καταλήψεις, στις πορείες. Βλέπουμε επίσης πως το 23% των ερωτηθέντων οδηγήθηκε, μάλιστα, στην αξιοποίηση του μέσου αυτού κοινωνικής δικτύωσης λόγω της δομής του πολιτικού διαλόγου εντός του Πανεπιστημίου, πιθανόν δηλαδή λόγω της παραταξιοποίησης των πολιτικών διεργασιών. Πρόκειται για ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό, ωστόσο απέχει αρκετά από την εικόνα που διαδίδεται κυρίως από τα ΜΜΕ, πως οι φοιτητές στη συντριπτική πλειοψηφία τους καταπνίγονται πολιτικά από τις παρατάξεις. Η απάντηση που επιλέχθηκε από τους λιγότερους ερωτηθέντες (ποσοστό 18%) αναφέρει ως λόγο ανάπτυξης πολιτικού διαλόγου μέσω Facebook την αμεσοδημοκρατική του δομή, που συμβάλλει στη διεύρυνση του διαλόγου. Φαίνεται δηλαδή πως περισσότεροι ερωτηθέντες είχαν στο παρελθόν δοκιμάσει να συνδιαλεχθούν πολιτικά εντός της σχολής και στη συνέχεια απογοητεύτηκαν και κατέφυγαν στην κοινωνική δικτύωση, παρά στράφηκαν στα δίκτυα αυτά ως πρώτη επιλογή για πολιτική συζήτηση. Η δομή, εν τέλει, του Facebook δεν ήταν αυτή που οδήγησε τον πολιτικό διάλογο στο διαδίκτυο – πιθανότερα γι’ αυτό οφείλεται η απουσία των φοιτητών από το «πεδίο δράσης», η οποία αιτιολογείται από τις απαντήσεις στην επόμενη ερώτηση.
Ερώτηση 5: Γιατί πιστεύεις ότι το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού διαλόγου και του συντονισμού των τελευταίων φοιτητικών κινητοποιήσεων μεταφέρθηκε εκεί;
Η ερώτηση αυτή είναι ίσως και η σημαντικότερη της εργασίας αυτής, γι’ αυτό και θα αναλυθεί περισσότερο από τις προηγούμενες. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (46%) αναγνωρίζει τη μεταφορά του πολιτικού διαλόγου στο Facebook ως απότοκο της γενικότερης ανάπτυξης του ενημερωτικού χαρακτήρα του Διαδικτύου. Η ανάπτυξη, όμως, αυτή, όπως ισχυρίζονται διακεκριμένοι αναλυτές συσχετίζεται ιδιαίτερα με την κρίση των πολιτικών θεσμών, των ίδιων των κινημάτων αλλά και με τις αλλαγές στο χώρο εργασίας. Ο Castells, μάλιστα, αναγνωρίζει το διαδίκτυο όχι μόνο ως μέσο επικοινωνίας και ενημέρωσης, αλλά και ως υλική υποδομή, ως χώρο στον οποίο διεξάγεται η επικοινωνία. Αντίστοιχα ο Βερναρδάκης εξηγεί την επίδοση των νέων στο blogging [κυρίαρχο είδος ενημέρωσης εντός Διαδικτύου] ως αποτέλεσμα της κρίσης του δημοκρατικού συστήματος, της μειωμένης εμβέλειας των κομμάτων αλλά και της έλλειψης εμπιστοσύνης προς τα ΜΜΕ. Επομένως, η κρίση της ίδιας της πολιτικής, άρα και της πολιτικής εντός Πανεπιστημίου, συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός τύπου ενημέρωσης, της διαδικτυακής, γεγονός που οδήγησε τελικά, κατά το 46% των ερωτηθέντων και στη μεταφορά του πολιτικού διαλόγου στο Facebook. Πάραυτα, μόνο το 30% των ερωτηθέντων καταλόγισε στις δομές και τις μορφές του φοιτητικού συνδικαλισμού τη διαδικτυακή εξέλιξη των φοιτητικών κινητοποιήσεων. Κατά τον Castells, όμως, η πολιτική κρίση είναι σημαντικότατος παράγοντας της χρήσης του Διαδικτύου από τα κοινωνικά κινήματα. Αναφέρει πως, ενώ τα μαζικά πολιτικά κόμματα έχουν χάσει το ακροατήριό τους, αντίθετα οι αυθόρμητες συνενώσεις προσώπων, οι οποίες εύκολα ανθοφορούν στο Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυριαρχούν. Το 11% των ερωτηθέντων αιτιολόγησε τη χρήση του Facebook για πολιτικό διάλογο ως αποτέλεσμα μιας περιστασιακής μόδας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η μόδα αυτή, είτε περιστασιακή είτε όχι, αναγνωρίζεται από τους ειδικούς ως αποτέλεσμα του υπερκαταναλωτισμου, τον οποίο και σαφώς προωθεί.
Η καταστολή των προηγούμενων κοινωνικών κινημάτων (π.χ. κίνημα Αγανακτισμένων το περασμένο καλοκαίρι) και ο φόβος που αυτή επέφερε στα κινητοποιούμενα κομμάτια αποτέλεσε, κατά τη γνώμη του 7% των ερωτηθέντων, παράγοντα που συνέβαλε στη μεταφορά του πολιτικού διαλόγου στο Facebook. Δεν υπάρχει τίποτα στη θεωρία που να συνηγορεί υπέρ αυτής της ανάλυσης, ωστόσο αυτό δεν αποτελεί λόγο απόρριψής της. Πράγματι, η φυσική καταστολή δεν είναι μονοδιάστατη, αλλά οδηγεί πολλές φορές στην απομάκρυνση από το πεδίο των μαζών και την απομόνωση, που πιθανόν στη δική μας εποχή να εκδηλώθηκε μέσω της μείωσης της συμμετοχής στις καταλήψεις και τις πορείες και της ταυτόχρονης ανόδου του πολιτικού διαλόγου εντός του Διαδικτύου. Αξίζει να αναφερθεί πως το 5% των ερωτηθέντων υποστηρίζει πως υπάρχουν και άλλα αίτια στη μαζική αξιοποίηση του Facebook, τα οποία ωστόσο δεν κατονόμασε. Αντίστοιχα, ο Castells αιτιολογεί τη σημασία του Διαδικτύου για τα κοινωνικά κινήματα, υποστηρίζοντας πως αυτά οριοθετούνται στην υπεράσπιση πολιτισμικών αξιών - είναι, γι’ αυτόν, πολιτιστικά κινήματα -, και πως αναπτύσσονται γύρω από συστήματα επικοινωνίας, άρα και μέσω του Διαδικτύου, το οποίο χρειάζονται για να προσεγγίσουν κάθε πιθανό συναγωνιστή τους. Σίγουρα η απάντηση δεν είναι μονοδιάστατη στο παραπάνω ερώτημα, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε και την πολυπαραδειγματικότητα της Επιστήμης της Κοινωνιολογίας, ωστόσο κάθε μία από τις παρεχόμενες ερμηνείες φωτίζει λίγο περισσότερο το δρόμο για την πληρέστερη κατανόηση του ενδιαφέροντος αυτού φαινομένου.
Ερώτηση 6: Θεωρείς πως αυτή η μορφή Ερώτηση 8: Θεωρείς πως συνέβαλε στην άνθιση
επικοινωνίας ήταν πιο αποτελεσματική ή στο μαρασμό του κινήματος;
για το συντονισμό του κινήματος;

Κρίθηκε κρίσιμο, λόγω της συνάφειάς τους, να ελεγχθούν ταυτόχρονα τα αποτελέσματα των δύο ερωτήσεων αυτών. Πρόκειται για ερωτήσεις που εξετάζουν τη συμβολή του Facebook στο φοιτητικό κίνημα, δηλαδή στην εξέλιξη των καταλήψεων και των πορειών. Όπως φαίνεται και στα δύο διαγράμματα, οι απόψεις διίστανται. Το 40% των ερωτηθέντων θεωρεί πως το Facebook δεν είχε ως αποτέλεσμα τον καλύτερο συντονισμό του κινήματος, και το αντίστοιχο 42% θεωρεί πως τελικά οδήγησε το κίνημα στο μαρασμό του. Η αντίληψη αυτή δεν είναι παράλογη. Το Facebook είναι ένα ιδιαίτερα εθιστικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης, το οποίο δημιουργεί μία παράλληλη πραγματικότητα, μέσα στην οποία εγκλωβίζει συχνά τα μέλη του. Η αποχή αρκετών από το πεδίο του δρόμου και από τις διαδικασίες του κινήματος, σημαντική αιτία για την έλλειψη συντονισμού και, κυρίως, για το μαρασμό του κινήματος, οφείλεται εν μέρει και στην προσκόλληση αρκετών φοιτητών στο Facebook. Από την άλλη, δεν είναι παράλογη και η θετική απάντηση του 60% και του 58% αντιστοίχως των φοιτητών στα παραπάνω ερωτήματα. Οι ερωτηθέντες που απάντησαν με τον τρόπο αυτό πιθανώς θεωρούν ότι η διεύρυνση του διαλόγου (η οποία θα αναλυθεί σε επόμενη ερώτηση) τελικά έθεσε τα θεμέλια του κινήματος και το βοήθησε να ανθίσει και να επιζήσει για 6 εβδομάδες. Για να ερμηνευθεί η αντίληψη αυτή, θα αξιοποιηθούν και τα διαγράμματα των απαντήσεων στις επόμενες ερωτήσεις.




Ερώτηση 7: Θεωρείς πως συνέβαλε στη διεύρυνση του Ερώτηση 9: Σε βοήθησε να διαμορφώσεις / να αλλάξεις διαλόγου ανάμεσα στους φοιτητές; άποψη για κάποιο θέμα;

Οι ερωτήσεις αυτές θα αναλυθούν επίσης ταυτοχρόνως, καθώς και οι δύο «μετρούν» τη συμβολή του Facebook στον πολιτικό διάλογο. Η συμβολή αυτή αναγνωρίζεται από τη μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων (84%), ωστόσο στην ερώτηση που εξετάζει το κατά πόσον ο διάλογος αυτός συνέβαλε στην πολιτική μετατόπιση των φοιτητών, το ποσοστό εκείνων που απάντησαν θετικά μειώνεται στο 54%. Ένα 46% δηλαδή των ερωτηθέντων φαίνεται να αξιοποίησε το μέσο αυτό κοινωνικής δικτύωσης για να διαδώσει τις απόψεις του και όχι για να ενημερωθεί ή για να αποκτήσει άποψη. Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγουμε αναλογιζόμενοι πως, εάν κάποιος δεν βοηθήθηκε καθόλου από το Facebook στη διαμόρφωση πολιτικής αντίληψης, συμμετείχε σ’ αυτό για κάποιον άλλο λόγο, ο οποίος μάλλον είναι η διαμόρφωση άποψης σε άλλους. Αξιοσημείωτο είναι εδώ να αναφερθεί πως, από τα μέλη των group κατάληψης και αντικατάληψης μόνο το 10% είναι ενεργοί συνδικαλιστές κάποιας παράταξης. Με το δεδομένο αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε πως, τελικά, το Facebook οδήγησε ένα σημαντικό ποσοστό των φοιτητών, ένα 20% αφαιρετικά, στην ενεργό πολιτική δράση, στον επηρεασμό των υπολοίπων, στη διάδοση των πολιτικών μηνυμάτων. Όχι μόνο, δηλαδή, το μέσο αυτό κοινωνικής δικτύωσης αναγνωρίζεται από την πλειοψηφία των ερωτηθέντων ως σημαντικός παράγοντας της διεύρυνσης του διαλόγου, παράγοντας ο οποίος μάλιστα βοήθησε το 54% εξ αυτών να τοποθετηθεί πολιτικά, αλλά και φαίνεται να συνέβαλε τελικά στην ενεργότερη συμμετοχή του ενός πέμπτου των ερωτηθέντων στα πολιτικά πράγματα. Εκείνοι, άρα, που δεν είχαν ως τώρα άποψη απέκτησαν, ενώ εκείνοι που δεν άλλαξαν γνώμη, διέδωσαν τις αξίες και τα ιδανικά τους.
Ερώτηση 10: Πιστεύεις ότι δημιούργησε περισσότερο από τις καθιερωμένες διαδικασίες μια αίσθηση συλλογικότητας ανάμεσα στους φοιτητές που αγωνίζονταν για τον ίδιο στόχο;
Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (60%) δεν αναγνωρίζει πως το Facebook επηρέασε περισσότερο την κοινωνικοποίηση των φοιτητών από τις υπάρχουσες διαδικασίες του κινήματος. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα πως αρνούνται ότι μέσω της κοινωνικής δικτύωσης ενισχύεται η αίσθηση συλλογικότητας, απλώς πως οι υπάρχουσες διαδικασίες, οι οποίες βασίζονται κυρίως στην επαφή, τον δημόσιο αυθόρμητο διάλογο και τη συνύπαρξη πολλών διαφορετικών απόψεων κάτω από την ίδια στέγη, συμβάλλουν περισσότερο στην επίτευξη της αίσθησης αυτής. Μπορούμε να συμπεράνουμε πως, για την πλειοψηφία των φοιτητών, δεν υποσκελίζεται η πραγματική συμμετοχή στο κίνημα από τη συμμετοχή στο group του. Ωστόσο, το εξίσου μεγάλο ποσοστό που απάντησε θετικά στην ερώτηση αυτή δίνει έρεισμα για προβληματισμό. Πιθανόν η θετική αυτή απάντηση να οφείλεται στο γεγονός πως, στις καθιερωμένες διαδικασίες, πολλοί φοιτητές διστάζουν να πάρουν το λόγο, πιθανόν εξαιτίας μίας φοβίας έκθεσης ενώπιον του πλήθους ή και εξαιτίας της κυριαρχίας των παρατάξεων στις διαδικασίες αυτές. Είναι αλήθεια πως η αμεσοδημοκρατική δομή του μέσου αυτού κοινωνικής δικτύωσης, η ελευθερία έκφρασης που αυτό συνεπάγεται, και η μη διαρκής τοποθέτηση των παρατάξεων στα groups έθεσε στο ίδιο «επίπεδο» όλους τους φοιτητές, μείωσε τις διαχωριστικές ανάμεσα στα κομμάτια εκείνα που αγωνίζονταν για τον ίδιο στόχο και τελικά επέδρασε στη «συλλογικοποίησή» τους. Η θετική αυτή λειτουργία του ενέχει μια εξαιρετικά αρνητική χροιά και είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, καθώς εμπεριέχει τον κίνδυνο να μετεξελίσσονται ολοένα και περισσότερο τα κινήματα σε διαδικτυακά – κινήματα τα οποία, χωρίς την «έξοδό» τους στον πραγματικό κόσμο, δύσκολα θα αλλάξουν τα πολιτικά πράγματα, ιδιαίτερα στην Ελλάδα του σήμερα.
Ερώτηση 11: Ένιωσες ποτέ φόβο να εκφραστείς, λόγω της ανυπαρξίας απορρήτου σε όσα θα δημοσίευες;
Τελευταίο ζήτημα που κρίθηκε απαραίτητο να αναλυθεί είναι εκείνο της προστασίας της ιδιωτικότητας εντός των κοινωνικών δικτύων. Το 65% των ερωτηθέντων δεν αισθάνθηκαν ποτέ κανένα φόβο λόγω του μη απορρήτου όσων δημοσίευσε, προφανώς γιατί θεώρησαν πως όσα ειπώθηκαν στα πλαίσια του πολιτικού διαλόγου δεν μπορούν να αξιοποιηθούν με τρόπο που να τους βλάπτει. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναλυθεί εν συντομία η πολιτική ιδιωτικότητας (privacy policy) του Facebook, με τη βοήθεια της νομικής θεωρίας . Η εταιρεία Facebook Inc. έχει πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που δημοσιεύει ένα μέλος του Facebook, τις οποίες αποθηκεύει και διατηρεί για κάποιο διάστημα και μετά τη διαγραφή του μέλους αυτού. Τις πληροφορίες αυτές η ίδια εταιρεία παραδέχεται πως μπορεί να τις αποκαλύψει για την «εκτέλεση νόμιμων επιταγών […], όταν είναι αναγκαίο για την εκπληρωση υποχρέωσης που επιβάλει ο νόμος». Αξίζει να αναφερθεί εδώ, επίσης, ότι οι Έλληνες μέλη του Facebook εξομοιώνονται με Αμερικανούς πολίτες λόγω της έδρας της εταιρείας στην Αμερική, και επομένως τα προφίλ τους και η συμμετοχή τους σε ομάδες είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο έρευνας των αμερικανικών διωκτικών αρχών. Αντίθετα, για να διερευνηθούν από την ελληνική αστυνομία πρέπει να αρθεί το απόρρητό τους , το οποίο προϋποθέτει τέλεση ιδιαίτερα σοβαρού εγκλήματος. Όλα αυτά αναφέρονται, καθώς δεν είναι σπάνιες, αλλά αντίθετα όλο και αυξανόμενες, οι διώξεις κινητοποιούμενων φοιτητών, διώξεις στις οποίες εύκολα μπορούν να φανούν χρήσιμα όσα κάποιος φοιτητής δημοσιεύει κατά τη διάρκεια μίας πολιτικής συζήτησης στο Facebook. O φόβος, λοιπόν, του 35% των ερωτηθέντων λόγω της ανυπαρξίας απορρήτου δεν φαίνεται παράλογος. Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο είναι η ύπαρξη φόβου επιτήρησης από τα υπόλοιπα μέλη του Facebook, φόβος που μπορεί εύκολα να οδηγήσει στη διακοπή της εντός του μέσου κοινωνικής δικτύωσης πολιτικής συζήτησης. Έρευνες , εξάλλου, έχουν αποκαλύψει ότι στις Η.Π.Α. εργοδότες διερευνούν το προφίλ κάποιου πριν τον προσλάβουν. Η ανυπαρξία αυτή προστασίας της ιδιωτικότητας που, θα λέγαμε, δεν είναι αποτέλεσμα κενού του νόμου αλλά εκούσιας παροχής υπέρμετρων πληροφοριών, μέρος των οποίων είναι και η πολιτική τοποθέτηση εντός του κινήματος, τρομάζει μερίδα των ερωτηθέντων, και δεν μπορεί παρά να συμβάλλει στη μείωση του διαλόγου εντός του Facebook.

Επίλογος
7. Συμπεράσματα…
Ανακεφαλαιώνοντας, μπορούμε να συνοψίσουμε τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου ως εξής:
 Οι συμμετέχοντες στον διαδικτυακό πολιτικό διάλογο δραστηριοποιήθηκαν τόσο στο συντονισμό του κινήματος όσο και στην ανταλλαγή απόψεων, μη αναθέτοντας καμία διαδικασία στα μέλη των φοιτητικών παρατάξεων.
 Η συμμετοχή σε ένα on-line δίκτυο αυξάνει την πολιτική δραστηριοποίηση του ατόμου στον πραγματικό κόσμο.
 Η νεολαία κοινωνικοποιείται και έρχεται σε επαφή σήμερα κυρίως μέσω της ψηφιακής κοινωνικής δικτύωσης.
 Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων φαίνεται να είχε συμμετάσχει στο παρελθόν στην πολιτική συζήτηση εντός Πανεπιστημίου, από την οποία απογοητεύτηκε και για το λόγο αυτό στράφηκε στον διαδικτυακό πολιτικό διάλογο.
 Η μεταφορά του πολιτικού διαλόγου στο Facebook οφείλεται τόσο στην γενικότερη «διαδικτυοποίηση» της ενημέρωσης, όσο και στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης, στην αύξηση της καταστολής και του φόβου, στον καταναλωτισμό που κατέστησε το Facebook μόδα αλλά και στον ίδιο το χαρακτήρα του κινήματος, που στόχευε στη διάχυση ιδεολογίας, γεγονός για το οποίο το Facebook φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμο.
 Για κάποιους, η αξιοποίηση αυτή του συγκεκριμένου κοινωνικού δικτύου οδήγησε στην παρακμή του κινήματος, πιθανόν γιατί απομόνωσε τα άτομα και τα απομάκρυνε από το πεδίο των μαζών, ωστόσο η πλειοψηφία κρίνει πως η συνδρομή του ήταν θετική, καθώς εμπέδωσε το διάλογο και, όπως αναλύθηκε, αύξησε την πολιτική δραστηριοποίηση των ερωτηθέντων.
 Η πλειοψηφία των φοιτητών αναγνωρίζει την πρωτοκαθεδρία των καθιερωμένων διαδικασιών στη δημιουργία αίσθησης συλλογικότητας, ωστόσο η αμεσοδημοκρατική δομή του Facebook και πιθανώς η παραταξιοποίηση των διαδικασιών αυτών οδηγεί μια μειοψηφία στην κυρίως on-line διαμόρφωση τέτοιας αίσθησης.
 Η μειοψηφία μόνο των φοιτητών αισθάνεται φόβο εξαιτίας της ελλιπούς προστασίας της ιδιωτικότητάς της, παρότι τα ζητήματα που ανακύπτουν είναι πολλά.
8. … και προβληματισμοί
Τα συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκα από το ερωτηματολόγιο αυτό δεν μπορούν παρά να συμβάλλουν στον ακόμα μεγαλύτερο προβληματισμό, στη δημιουργία ακόμα περισσότερων ερωτημάτων, τα οποία κυρίως έχουν να κάνουν με το μέλλον του φοιτητικού κινήματος. Είναι σαφές πως σήμερα η επαφή των φοιτητών έχει διαφοροποιηθεί και πραγματοποιείται κατά βάση μέσω του Facebook – πώς όμως μπορεί να πετύχει ένα κίνημα στο οποίο η φυσική παρουσία των ατόμων που το συναπαρτίζουν δεν είναι δεδομένη, ένα κίνημα απόψεων διαδικτυακό και όχι κίνημα που δραστηριοποιείται, όπως τα νικηφόρα κινήματα των προηγούμενων δεκαετιών, στο πεδίο του δρόμου και στον οικείο χώρο του Πανεπιστημίου; Είμαστε αλήθεια ενωμένοι όταν επικοινωνούμε on-line, ή η συλλογικότητά μας επιτυγχάνεται μόνο όταν πορευόμαστε, όλοι μαζί, φωνάζοντας για την κοινωνική αλλαγή, στο πεδίο του δρόμου;


Βιβλιογραφία

1. Αποτελέσματα της έρευνας των φοιτητών του τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας με την υποστήριξη του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν (ELTRUN) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με επιμέλεια του Αριστείδη Θεοτόκη, Δεκέμβριος του 2008.
2. James Grimmelmann, Facebook and the Social Dynamics of Privacy, New York Law School Legal Studies Research Paper Series 08/09 #7, 2008.
3. M. Castells, Ο Γαλαξίας του Διαδικτύου, Καστανιώτης, 2005.
4. James Katz, Ronald Rice, Philip Aspen: The Internet 1995-2000: access, civic involvement and social interaction, American Behavioral Scientist 45, 2001.
5. Paul Di Maggio, Eszter Hargittai, W. Russel Neuman, John P. Robinson: The Internet’s effects on society, Annual Review of Sociology, 2001.
6. Robert Putnam: Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Simon and Schuster, 2000.
7. Βερναρδάκης Χρ.: Η πολιτική κουλτούρα των Blogs, Μηνιαία Επιθεώρηση, 2008, 47(112).
8. Κοινωνικότητα και κοινωνική δικτύωση, Περιοδικό «Ε», τεύχος
9. Α.-Μ. Πισκοπάνη, Η προστασία της ιδιωτικότητας των χρηστών του Facebook, ΔiΜΕΕ, τεύχος 3/2009.
10. C. Skinner, Employers Admit Checking Facebook Before Hiring, New York Times Magazine, 14.9.2008.

Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου 2011

Μηδέν σχόλια

Όχι, δε θα καθρεφτιστώ ως οργισμένη νεότητα
γιατί πράγματι δεν έχω το θυμό μέσα μου
-αν θες, η κούραση της πόλης είναι αυτό που βράζει-
δε μιλάμε για συγκρούσεις. Απορίες μόνο.
Κυρίως αυτές που αρχίζουν με "γιατί"
Μαμά, γιατί το κουτάλι το λένε κουτάλι;
Τέτοιες. Ποτέ δεν απάντησε.
Είπε "θα σου πω όταν μεγαλώσεις"
δε μεγάλωσα, φαίνεται
δεν ξέρω ακόμα γιατί
ούτε πώς, σίγουρα όχι ποιος.
Μην κατακρίνετε το μηδενισμό μου λοιπόν
εσείς τον προκαλέσατε.

Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 2011

Της Μαργαρίτας Καραπάνου.

Η γιαγιά παίρνει το χέρι μιας άγνωστης.
- Αυτή είναι η μητέρας σου, μου λέει.
Δεν την έχω ξαναδεί. Έχει ένα περίεργο βλέμα. Καυτό και φευγάτο. «Αλληθωρίζει ψυχικά», σκέφτομαι.
- Ποια είσαι; τη ρωτάω. Ποια είσαι;
Έχω ιδρώσει, έχω πυρετό, τρέμω ολόκληρη, θα πεθάνω.
- Πάμε να παίξουμε με τις κούκλες σου;
Την παίρνω απ το χέρι.
- Πάμε.
Της δείχνω τις κούκλες μου.
- Όλες τις λένε μαμά. Εσύ ποια είσαι;